Θεωρούσα μέχρι τώρα ότι η έκφραση οπαδικού φανατισμού και παροξυσμού
(αν και ψυχοθεραπευτική για πολλούς) μπορεί ενίοτε να φαίνεται για
άλλους ανούσια και επικίνδυνη.
Ακούγοντας τις τελευταίες ημέρες στο ραδιόφωνο τοποθετήσεις συμπολιτών μας για το ζήτημα των μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης του κορωνοϊού και την πιθανότητα να μολύνονται οι "πιστοί" που μεταλαμβάνουν, διαπιστώνω ότι αυτός ο οπαδικός φανατισμός ωχριά μπροστά στο μέγεθος των σκοταδιστικών αντιλήψεων μέρους της κοινωνίας. Θα μπορούσε ίσως να ερμηνευτεί και ως θλιβερό αποτύπωμα της πολύχρονης επίδρασης των μέσων μαζικής εξαπάτησης.
Να εξηγήσω ότι αυτό το δείγμα των παρεμβάσεων των ακροατών, μπορεί να μην είναι στατιστικά σημαντικό, είναι όμως ένα σαφές δείγμα που επιβεβαιώνει ότι βρισκόμαστε σε συλλογικό επίπεδο αντιμέτωποι ακόμα με τη δεισιδαιμονία, τη συνωμοσιολογία, την τρομολαγνεία, δεδομένα που συνιστούν ένα φαινόμενο όχι μονάχα απτό αλλά και ευρύ, καθώς διαπερνά όλη την κοινωνία και διαποτίζει τις συλλογικές παραστάσεις σε ανησυχητικό βαθμό, αφού φτάνει μεχρι το βαθμό παράνοιας.
Δεν θα επιχειρήσω καμία ψυχιατρική ή ψυχολογική προσέγγιση με στόχο την "περιγραφή και ταξινόμηση" του Έλληνα γιατί όλα αυτά δεν είναι προνόμια μόνο δικά μας. Για παράδειγμα, η συνωμοσιολογία είναι ένα «ευρύ κοινωνικό φαινόμενο» που «προκαλεί ανησυχία», όχι μόνο στην Ελλάδα όπου δεν βρήκα έρευνες αντίστοιχες με αυτή της Γαλλίας, όπου σχεδόν 8 στους 10 Γάλλους ασπάζονται τουλάχιστον μία από τις πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με έρευνα του ινστιτούτου Ifop για λογαριασμό του Foundation Jean Jaurès και του παρατηρητηρίου Conspiracy Watch.
Ο συνωμοσιολογικός μύθος ή λόγος δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο, ούτε εντελώς άναρχο. Διέπεται από συγκεκριμένο περίγραμμα, αρχές και λειτουργίες, που βασίζονται στην πλήρη απόρριψη του τυχαίου και ενδεχόμενου συμβάντος και στην αποδοχή τού ότι όσα συμβαίνουν συνδέονται με τρόπο σκοτεινό και μυστηριώδη.
Έτσι, το καλοκαίρι είναι πιθανότερο να αποδεχτούμε ότι τις φωτιές που κατακαίουν τα δάση, τις βάζουν Τούρκοι πράκτορες (που δεν είναι διόλου απίθανο βέβαια), παρά να δούμε το προφανές, ότι υπάρχουν εμπρηστές οικοπεδοφάγοι, πεταμένα σκουπίδια, ανεξέλεγκτες χωματερές και ανθρώπινη αμέλεια (τσιγάρα, αγροτικές εργασίες καύσης κτλ.). Είναι ευκολότερο να πιστέψουμε οποιαδήποτε καλοσερβιρισμένη τερατολογία, από το ότι η Γη είναι επίπεδη για παράδειγμα, ότι οι άνθρωποι δεν πάτησαν ποτέ το φεγγάρι αλλά ότι ήταν μια καλοστημένη απάτη των Αμερικάνων, όσο και ότι ο άνθρωπος δεν είναι προϊόν εξέλιξης...
Και αυτό γιατί ο συνωμοσιολογικός λόγος όχι μόνο απαντά σε μια ανάγκη νοήματος, αλλά πριμοδοτείται και από την ματαιοδοξία μιας αίσθησης εξυπνάδας που απολαμβάνει αυτός που "ταΐζει" την υποψία (ο "ξυπνητζής" κατά το κοινώς λεγόμενο).
Η ιστορική γνώση τώρα είναι πολύτιμη για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Οι πανδημίες του παρελθόντος έδειξαν πόσο ευάλωτο είναι το είδος μας όχι μόνο απέναντι στα μικρόβια και τους ιούς αλλά και στη βλακεία, το φασισμό και στην εκμετάλλευση "ανθρώπου από άνθρωπο" (χιλιάδες πεθαίνουν καθημερινά από την πείνα και τους πολέμους).
Η επικινδυνότητα της πρόσφατης γρίπης των χοίρων το 2009 δεν ήταν κατώτερη της πανδημίας της ισπανικής γρίπης του 1918-1920 (με εκατομμύρια νεκρούς), αλλά ο ανθρώπινος πολιτισμός είχε πλέον τα μέσα και τις συνθήκες να κατανοήσει, να πάρει μέτρα και να περιορίσει τις συνέπειές της σε σχέση με την προηγούμενη.
Για να μην αναφερθούμε στα θύματα του «Μαύρου Θανάτου» (πανώλη) του 14ου αιώνα (θέρισε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης). Αλλά και σε ασθένειες, όπως η λέπρα και η φυματίωση, που για αιώνες ταλάνιζαν την ανθρωπότητα και αποδίδονταν σε διαβολικές δυνάμεις ή σε θεϊκή τιμωρία, και οι οποίες σήμερα, χάρη στην ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ θεραπεύονται αποτελεσματικά, όχι με αγιασμούς και ξόρκια (όπως μας συστήνει εν έτει 2020 ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων), αλλά με φάρμακα, όπως η ριφαμπικίνη και η κλοφαζιμίνη που καταπολέμησαν το μυκοβακτηρίδιο της λέπρας, ένα μικρόβιο που ανήκει στην ίδια οικογένεια με το μικρόβιο που προκαλεί τη φυματίωση (την "έστειλε" στο χρονοντούλαπο η πενικιλλίνη).
Η διαφορά λοιπόν του παρόντος από το παρελθόν, ως προς την αντιμετώπιση των ασθενειών, συνίσταται κυρίως στα επιτεύγματα της Επιστήμης και στη βελτίωση των συνθηκών ζωής...
Η ανθρωπότητα, όπως έγραψε και ο σπουδαίος αστροφυσικός Κάρλ Σαγκάν, βρίσκεται σε μια διαρκή αναζήτηση μιας εργαλειοθήκης για την ανίχνευση και αποκάλυψη ανοησιών, παρανοήσεων, μυθευμάτων, fake news. Πρέπει να βρούμε ένα μηχανισμό που να μας μάθει τι να κάνουμε όταν ένας ανυπόστατος ισχυρισμός εξελίσσεται σε γνώση, αλλά και τι πρέπει να μην κάνουμε. Που θα μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε τις πιο κοινές και επικίνδυνες πλάνες της θρησκείας και της πολιτικής δημαγωγίας. Αυτός ο μηχανισμός υπάρχει και δεν είναι άλλος από τον ορθό λόγο και την Παιδεία. Δηλαδή ζητάμε την επίκληση της κοινής λογικής η οποία φυσικά απουσιάζει από πολλούς, όπως φαίνεται, συμπολίτες μας...
Γιατί, μπορεί σήμερα η κοινωνία της πληροφορίας και της επικοινωνίας να φωτίζει τα πάντα και να μην αφήνει τίποτα στο σκοτάδι, ταυτόχρονα όμως αφήνει την υπόνοια ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική από αυτό που φαίνεται («η αλήθεια είναι αλλού» ή όπως ήταν και το moto στη σειρά X-Files "The truth is out there").
Το αποτέλεσμα είναι πως αυτή η ακραία διαφάνεια που φωτίζει ακόμα και το πιο σκοτεινό, παράγει μια ακόμα πιο βαθιά σκοτεινότητα. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει και ο Μαρσέλ Γκοσέ: «Η πληροφορία συμμετέχει στην κατασκευή του αδιαφανούς και του ανεξέλεγκτου κόσμου στον οποίον ζούμε. Κανείς δεν θα μπορούσε να πιστέψει ότι τα Φώτα θα παρήγαγαν σκοτάδι».
Και πώς άλλωστε θα γινόταν κάτι τέτοιο, θα συμπληρώναμε εδώ, σε μια πολιτεία σαν τη δική μας, που επισήμως τον 21ο αιώνα αποδίδει στρατιωτικές τιμές στο Άγιο Φως;
Καταλήγοντας, θα αναφερθούμε στη ρήση του Michel Foucault: "Κυβερνώ σημαίνει δομώ το πεδίο ενδεχόμενης δράσης των άλλων" Ερμηνεύοντάς την λοιπόν, θα πούμε ότι είναι κυρίως ευθύνη των οργάνων της πολιτείας, της Κυβέρνησης αυτής δηλαδή, να καταδικάσει ως επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία το "πόρισμα" της Ιεράς Συνόδου για την "αθωότητα" της μετάληψης στην πιθανότητα μετάδοσης του κορωνοϊού!
ΥΓ. Αναρωτιέμαι τελικά, τι θα γινόταν αν φορείς του κορωνοϊού αποδεικνύονταν τίποτα αλλόθρησκοι μετανάστες ή πρόσφυγες και όχι χριστιανοί ορθόδοξοι προσκυνητές των Αγίων Τόπων...
Ακούγοντας τις τελευταίες ημέρες στο ραδιόφωνο τοποθετήσεις συμπολιτών μας για το ζήτημα των μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης του κορωνοϊού και την πιθανότητα να μολύνονται οι "πιστοί" που μεταλαμβάνουν, διαπιστώνω ότι αυτός ο οπαδικός φανατισμός ωχριά μπροστά στο μέγεθος των σκοταδιστικών αντιλήψεων μέρους της κοινωνίας. Θα μπορούσε ίσως να ερμηνευτεί και ως θλιβερό αποτύπωμα της πολύχρονης επίδρασης των μέσων μαζικής εξαπάτησης.
Να εξηγήσω ότι αυτό το δείγμα των παρεμβάσεων των ακροατών, μπορεί να μην είναι στατιστικά σημαντικό, είναι όμως ένα σαφές δείγμα που επιβεβαιώνει ότι βρισκόμαστε σε συλλογικό επίπεδο αντιμέτωποι ακόμα με τη δεισιδαιμονία, τη συνωμοσιολογία, την τρομολαγνεία, δεδομένα που συνιστούν ένα φαινόμενο όχι μονάχα απτό αλλά και ευρύ, καθώς διαπερνά όλη την κοινωνία και διαποτίζει τις συλλογικές παραστάσεις σε ανησυχητικό βαθμό, αφού φτάνει μεχρι το βαθμό παράνοιας.
Δεν θα επιχειρήσω καμία ψυχιατρική ή ψυχολογική προσέγγιση με στόχο την "περιγραφή και ταξινόμηση" του Έλληνα γιατί όλα αυτά δεν είναι προνόμια μόνο δικά μας. Για παράδειγμα, η συνωμοσιολογία είναι ένα «ευρύ κοινωνικό φαινόμενο» που «προκαλεί ανησυχία», όχι μόνο στην Ελλάδα όπου δεν βρήκα έρευνες αντίστοιχες με αυτή της Γαλλίας, όπου σχεδόν 8 στους 10 Γάλλους ασπάζονται τουλάχιστον μία από τις πιο διαδεδομένες θεωρίες συνωμοσίας, σύμφωνα με έρευνα του ινστιτούτου Ifop για λογαριασμό του Foundation Jean Jaurès και του παρατηρητηρίου Conspiracy Watch.
Ο συνωμοσιολογικός μύθος ή λόγος δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο, ούτε εντελώς άναρχο. Διέπεται από συγκεκριμένο περίγραμμα, αρχές και λειτουργίες, που βασίζονται στην πλήρη απόρριψη του τυχαίου και ενδεχόμενου συμβάντος και στην αποδοχή τού ότι όσα συμβαίνουν συνδέονται με τρόπο σκοτεινό και μυστηριώδη.
Έτσι, το καλοκαίρι είναι πιθανότερο να αποδεχτούμε ότι τις φωτιές που κατακαίουν τα δάση, τις βάζουν Τούρκοι πράκτορες (που δεν είναι διόλου απίθανο βέβαια), παρά να δούμε το προφανές, ότι υπάρχουν εμπρηστές οικοπεδοφάγοι, πεταμένα σκουπίδια, ανεξέλεγκτες χωματερές και ανθρώπινη αμέλεια (τσιγάρα, αγροτικές εργασίες καύσης κτλ.). Είναι ευκολότερο να πιστέψουμε οποιαδήποτε καλοσερβιρισμένη τερατολογία, από το ότι η Γη είναι επίπεδη για παράδειγμα, ότι οι άνθρωποι δεν πάτησαν ποτέ το φεγγάρι αλλά ότι ήταν μια καλοστημένη απάτη των Αμερικάνων, όσο και ότι ο άνθρωπος δεν είναι προϊόν εξέλιξης...
Και αυτό γιατί ο συνωμοσιολογικός λόγος όχι μόνο απαντά σε μια ανάγκη νοήματος, αλλά πριμοδοτείται και από την ματαιοδοξία μιας αίσθησης εξυπνάδας που απολαμβάνει αυτός που "ταΐζει" την υποψία (ο "ξυπνητζής" κατά το κοινώς λεγόμενο).
Η ιστορική γνώση τώρα είναι πολύτιμη για την εξαγωγή συμπερασμάτων. Οι πανδημίες του παρελθόντος έδειξαν πόσο ευάλωτο είναι το είδος μας όχι μόνο απέναντι στα μικρόβια και τους ιούς αλλά και στη βλακεία, το φασισμό και στην εκμετάλλευση "ανθρώπου από άνθρωπο" (χιλιάδες πεθαίνουν καθημερινά από την πείνα και τους πολέμους).
Η επικινδυνότητα της πρόσφατης γρίπης των χοίρων το 2009 δεν ήταν κατώτερη της πανδημίας της ισπανικής γρίπης του 1918-1920 (με εκατομμύρια νεκρούς), αλλά ο ανθρώπινος πολιτισμός είχε πλέον τα μέσα και τις συνθήκες να κατανοήσει, να πάρει μέτρα και να περιορίσει τις συνέπειές της σε σχέση με την προηγούμενη.
Για να μην αναφερθούμε στα θύματα του «Μαύρου Θανάτου» (πανώλη) του 14ου αιώνα (θέρισε το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης). Αλλά και σε ασθένειες, όπως η λέπρα και η φυματίωση, που για αιώνες ταλάνιζαν την ανθρωπότητα και αποδίδονταν σε διαβολικές δυνάμεις ή σε θεϊκή τιμωρία, και οι οποίες σήμερα, χάρη στην ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟ θεραπεύονται αποτελεσματικά, όχι με αγιασμούς και ξόρκια (όπως μας συστήνει εν έτει 2020 ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων), αλλά με φάρμακα, όπως η ριφαμπικίνη και η κλοφαζιμίνη που καταπολέμησαν το μυκοβακτηρίδιο της λέπρας, ένα μικρόβιο που ανήκει στην ίδια οικογένεια με το μικρόβιο που προκαλεί τη φυματίωση (την "έστειλε" στο χρονοντούλαπο η πενικιλλίνη).
Η διαφορά λοιπόν του παρόντος από το παρελθόν, ως προς την αντιμετώπιση των ασθενειών, συνίσταται κυρίως στα επιτεύγματα της Επιστήμης και στη βελτίωση των συνθηκών ζωής...
Η ανθρωπότητα, όπως έγραψε και ο σπουδαίος αστροφυσικός Κάρλ Σαγκάν, βρίσκεται σε μια διαρκή αναζήτηση μιας εργαλειοθήκης για την ανίχνευση και αποκάλυψη ανοησιών, παρανοήσεων, μυθευμάτων, fake news. Πρέπει να βρούμε ένα μηχανισμό που να μας μάθει τι να κάνουμε όταν ένας ανυπόστατος ισχυρισμός εξελίσσεται σε γνώση, αλλά και τι πρέπει να μην κάνουμε. Που θα μας βοηθάει να αναγνωρίζουμε τις πιο κοινές και επικίνδυνες πλάνες της θρησκείας και της πολιτικής δημαγωγίας. Αυτός ο μηχανισμός υπάρχει και δεν είναι άλλος από τον ορθό λόγο και την Παιδεία. Δηλαδή ζητάμε την επίκληση της κοινής λογικής η οποία φυσικά απουσιάζει από πολλούς, όπως φαίνεται, συμπολίτες μας...
Γιατί, μπορεί σήμερα η κοινωνία της πληροφορίας και της επικοινωνίας να φωτίζει τα πάντα και να μην αφήνει τίποτα στο σκοτάδι, ταυτόχρονα όμως αφήνει την υπόνοια ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική από αυτό που φαίνεται («η αλήθεια είναι αλλού» ή όπως ήταν και το moto στη σειρά X-Files "The truth is out there").
Το αποτέλεσμα είναι πως αυτή η ακραία διαφάνεια που φωτίζει ακόμα και το πιο σκοτεινό, παράγει μια ακόμα πιο βαθιά σκοτεινότητα. Όπως, άλλωστε, επισημαίνει και ο Μαρσέλ Γκοσέ: «Η πληροφορία συμμετέχει στην κατασκευή του αδιαφανούς και του ανεξέλεγκτου κόσμου στον οποίον ζούμε. Κανείς δεν θα μπορούσε να πιστέψει ότι τα Φώτα θα παρήγαγαν σκοτάδι».
Και πώς άλλωστε θα γινόταν κάτι τέτοιο, θα συμπληρώναμε εδώ, σε μια πολιτεία σαν τη δική μας, που επισήμως τον 21ο αιώνα αποδίδει στρατιωτικές τιμές στο Άγιο Φως;
Καταλήγοντας, θα αναφερθούμε στη ρήση του Michel Foucault: "Κυβερνώ σημαίνει δομώ το πεδίο ενδεχόμενης δράσης των άλλων" Ερμηνεύοντάς την λοιπόν, θα πούμε ότι είναι κυρίως ευθύνη των οργάνων της πολιτείας, της Κυβέρνησης αυτής δηλαδή, να καταδικάσει ως επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία το "πόρισμα" της Ιεράς Συνόδου για την "αθωότητα" της μετάληψης στην πιθανότητα μετάδοσης του κορωνοϊού!
ΥΓ. Αναρωτιέμαι τελικά, τι θα γινόταν αν φορείς του κορωνοϊού αποδεικνύονταν τίποτα αλλόθρησκοι μετανάστες ή πρόσφυγες και όχι χριστιανοί ορθόδοξοι προσκυνητές των Αγίων Τόπων...
